دعاى انسان به درگاه پروردگار متعال نیز خود باید داراى شرایطى باشد:

1-دعا باید داراى محل و مورد باشد؛ 

به عبارت دیگر انسان براى رسیدن به اهداف خود و برطرف ساختن نیازهاى خویش ،

باید از تمام امکانات و اسباب و وسایل خدادادى استفاده نماید و سعى نکند دعا را جایگزین آنها کند.

و این نکته ظریف و دقیقى است که بسیارى در آن دچار افراط یا تفریط مى شوند.

عده اى آنچنان به اسباب و وسایل ، معتقد مى شوند که گویى هرکارى را مى توان با آنها انجام داد و به چیز دیگرى نیاز ندارند. و عده اى نیز به گمان خود آنچنان به دعا روى مى آورند که بسیارى از امکانات و روشهاى معقول و مشروع را فراموش مى کنند، در حالى که همان خدایى که دعا کردن را براى آدمى قرار داده و انسان را امر به آن نموده است ، انجام بسیارى از امور دیگر را هم براى انسان لازم کرده و انسان را به سوى انجام آنها فرا خوانده است .

 و اصولاً باید گفت لازمه استجابت دعا، انجام دادن بعضى از کارها و ترک نمودن بعضى دیگر از کارها مى باشد؛

به هرحال ، درآمیختن دعا و سایر امکانات با یکدیگر، کارى دقیق و ظریف است که خود به معرفت و بینش خاصّى نیاز دارد.

2-دعا باید خالص باشد؛ یعنى خواندن خداوند متعال حقیقى باشد نه ظاهرى . در دعاى روز یکشنبه  چنین آمده است :وَاُخْلِصُ لَکَ دعائى تَعَرُّضاً لِلاِْجابَةِ.

براى تو دعایم را خالص کرده ام ، باشد که به اجابت برسد.

3-انسان باید زمان و مکان را در دعا رعایت نماید، هرچند خواندن پروردگار متعال ، اختصاص به زمان و مکان خاصى ندارد، اما این خواندن و دعا کردن در بعضى از زمانها و مکانها، بسیار مناسبتر و شایسته تر است . و این بدان خاطر است که پروردگار متعال به بعضى از زمانها و مکانها شرافت و برکت خاصّى بخشیده و رحمت و فضل مخصوصى در آنها مقرر فرموده است ؛ مثلاً در طول سال ، ایّامى مانند:

 شب و روز جمعه ، اعیاد مبارکه اسلامى ، ولادت اولیاى الهى ، ماه مبارک رمضان و ... از اهمیّت ویژه اى برخوردار هستند، همانطور که بعضى از مکانها مانند کعبه و مسجدالحرام ، مسجدالنبى ، محل دفن اولیاى الهى ، مکانهایى که حوادث خاصّى در آنها اتفاق افتاده است و... داراى شرافت و ویژگى خاصّى براى دعا کردن مى باشند.

و در مورد مکان دعا در عمل پانزدهم از اعمال حرم مطهر حضرت اباعبداللّه الحسین (علیه السّلام ) چنین مى خوانیم :

اَللّهُمَّ ... وَقَدْ جِئْتُ اِلى مَوضِعِ الدعاءَ وَضمانِکَ الاِْجابَة .

بارالها!  من به مکانى آمده ام که مخصوص دعا کردن است و تو استجابت دعا را در این مکان یعنى حرم مطهر حضرت اباعبداللّه الحسین (علیه السّلام ) ضمانت

نموده اى .

البته باید توجه کرد که رعایت زمان و مکان در درخواست از دیگران نیز، در عرف عقلا، امرى رایج مى باشد.

 یا ضامِنُ!.اى تضمین کننده !.

یکى از مواردى که پروردگار متعال ضمانت کننده آن است ، پاسخ دادن به دعاى بندگان خود است که در آیه شریفه (اُدْعُونى اَسْتَجِبْ لَکُمْ ...  ذکر شده است .

آنچه مسلّم است این است که هیچگونه خللى در ضمانت پروردگار متعال راه ندارد، بلکه اگر کوتاهى باشد، از جانب ماست . بنابراین ، بر ماست که از این ضمانت الهى ، نهایت حسن استفاده را نماییم و از دعاى خالصانه به درگاه او کوتاهى نکنیم . و در واقع دعا را جزئى از اعمال و کردار زندگى خود قرار بدهیم .

 یکى از دعاهایى که پروردگار متعال پاسخ آن را مى دهد، دعاى افرادى است که مضطر شده اند و هیچ چاره اى براى خود نمى یابند، همانگونه که در قرآن کریم ، پروردگار متعال در معرفى خود چنین مى فرماید:(اَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ اِذا دعاهُ وَیکْشِفُ السُّوَّءَ ...

چه کسى است هنگامى که بیچارگان او را مى خوانند، پاسخ آنان را مى دهد و بدیها را از آنان برطرف مى سازد.

گر چه خداوند دعاى همه را - هر گاه شرائطش جمع باشد - اجابت مى کند ولى در آیات فوق مخصوصا روى عنوان مضطر تکیه شده است ، به این دلیل که یکى از شرائط اجابت دعا آن است که انسان چشم از عالم اسباب بکلى برگیرد

و تمام قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد، همه چیز را از آن او بداند و حل هر مشکلى را به دست او ببیند، و این درک و دید در حال اضطرار دست مى دهد.
درست است که عالم ، عالم اسباب است ، و مؤ من نهایت تلاش و کوشش خود را در این زمینه به کار مى گیرد ولى هرگز در جهان اسباب گم نمى شود، همه را از برکت ذات پاک او مى بیند دیده اى نافذ و سبب سوراخ کن دارد که اسباب را از بیخ و بن بر مى کند و در پشت حجاب اسباب ذات مسبب الاسباب را مى بیند و همه چیز را از او مى خواهد.
آرى اگر انسان به این مرحله برسد مهمترین شرط اجابت دعا را فراهم ساخته است .

یکى از علل استجابت دعاى مضطرین ، صداقت و اخلاصى است که در آنان وجود دارد؛ یعنى حالت اضطرار، حالت روحى و قلبى آنان را به گونه اى نموده است که خداى خود را خالصانه دعا مى کنند و واضح است که دعاى خالصانه هم به هدف استجابت مى رسد. حال ببینیم اضطرار چیست و از آن کیست ؟

اضطرارهمان حالت درماندگى است که انسان براى خود راه چاره اى نمى یابد و در طول زندگى ،طبعاهرکسى کم و بیش در مواردى به آن مبتلا مى شود. اما سخن را بالاتر از این مى توان بردومى توان چنین گفت که اضطراریکى ازمراتب بلندانسانهاى بامعرفت است .در حدیثی از امام صادق (علیه السلام ) چنین آمده این آیه در مورد مهدى از آل محمد (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نازل شده ، به خدا سوگند مضطر او است ، هنگامى که در مقام ابراهیم دو رکعت نماز بجا مى آورد و دست به درگاه خداوند متعال بر مى دارد دعاى او را اجابت مى کند، ناراحتیها را بر طرف مى سازد، و او را خلیفه روى زمین قرار مى دهد.

 آیه مفهوم گسترده اى دارد که یکى از مصداقهاى روشن آن وجود مهدى (علیه السلام ) است که در آن زمان که همه جا را فساد گرفته باشد، درها بسته شده ، کارد به استخوان رسیده بشریت در بن بست سختى قرار گرفته ، و حالت اضطرار در کل عالم نمایان است در آن هنگام در مقدس ترین نقطه روى زمین دست به دعا بر مى دارد و تقاضاى کشف سوء مى کند و خداوند این دعا را سرآغاز انقلاب مقدس ‍ جهانى او قرار مى دهد و به مصداق و یجعلکم خلفاء الارض او و یارانش را خلفاى روى زمین مى کند.

  منبع: دعاشناسى موضوعى -تفسیر نمونه